Η ευθ?νη για τον π?λεμο ?πω? φα?νεται μ?σα απ? το αντιφασιστικ? δικαστικ? σ?στημα

Στην φωτογραφ?α απεικον?ζονται μια σειρ? απ? ανθοσυνθ?σει? στην περιοχ? Τζιανγκουομ?ν του Πεκ?νου, την πρωτε?ουσα τη? Κ?να?, στι? 26 Αυγο?στου του 2025.

Η ν?κη στον Δε?τερο Παγκ?σμιο Π?λεμο δεν σ?μανε μ?νο τη στρατιωτικ? ?ττα των φασιστικ?ν δυν?μεων του ?ξονα, αλλ? εγκαιν?ασε και μια ?νευ προηγουμ?νου διαδικασ?α απ?δοση? ευθυν?ν και ιστορικο? αναστοχασμο?. Απ? τι? 20 Νοεμβρ?ου 1945 ?ω? την 1η Οκτωβρ?ου 1946 διεξ?χθη η Δ?κη τη? Νυρεμβ?ργη? απ? το Διεθν?? Στρατιωτικ? Δικαστ?ριο τη? Ευρ?πη?· απ? τι? 3 Μα?ου 1946 ?ω? τι? 12 Νοεμβρ?ου 1948 διεξ?χθη η Δ?κη του Τ?κιο απ? το Διεθν?? Στρατιωτικ? Δικαστ?ριο για την ?πω Ανατολ?. Οι δ?ο αυτ?? διεθνε?? δικαστικ?? πρακτικ?? καθι?ρωσαν τρει? κ?ριε? κατηγορ?ε? εγκλημ?των: το ??γκλημα κατ? τη? ειρ?νη??, τα ?κοιν? εγκλ?ματα πολ?μου? και τα ?εγκλ?ματα κατ? τη? ανθρωπ?τητα??, υπερβα?νοντα? την προπολεμικ? παρ?δοση του διεθνο?? δικα?ου περ? ?μη ευθ?νη? του κρ?του??. Διακηρ?χθηκε ?τι η ?ναρξη επιθετικο? πολ?μου (?γκλημα κατ? τη? ειρ?νη?) δεν αποτελε? πια μια αφηρημ?νη πρ?ξη του κρ?του?, αλλ? διεθν?? ?γκλημα για το οπο?ο ευθ?νεται προσωπικ? κ?θε ?τομο.

Δυστυχ??, μετ? τι? Δ?κε? τη? Νυρεμβ?ργη? και του Τ?κιο, η Γερμαν?α και η Ιαπων?α, ω? χ?ρε?-ηττημ?νε?, ακολο?θησαν εντελ?? διαφορετικο?? δρ?μου? ω? προ? την αναγν?ριση και τον αναστοχασμ? για την ευθ?νη του πολ?μου.

Μεταξ? 1946 και 1949, οι ΗΠΑ, η Γερμαν?α (τ?σο η Ομοσπονδιακ? ?σο και η Λαοκρατικ?), η Τσεχοσλοβακ?α, η Γαλλ?α, η Ουγγαρ?α, η Πολων?α, η Ρουμαν?α και η Σοβιετικ? ?νωση πραγματοπο?ησαν δ?κε? εγκληματι?ν πολ?μου, οι οπο?ε? περι?λαβαν γιατρο??, δικαστ??, διπλωμ?τε?, στρατιωτικο?? διοικητ?? και υψηλ?βαθμα στελ?χη μεγ?λων επιχειρ?σεων. Ακ?μη και σ?μερα, η Γερμαν?α και η διεθν?? κοιν?τητα συνεχ?ζουν να καταδι?κουν του? επιζ?ντε? Ναζ?.

Το 1946, ο Γερμαν?? φιλ?σοφο? Καρλ Γι?σπερ?(Karl Jaspers), στο ?ργο του Το πρ?βλημα τη? ενοχ?? τη? Γερμαν?α? (The?Question of German Guilt), υπογρ?μμισε ?τι οι Γερμανο? ?φειλαν να αντιμετωπ?σουν ?χι μ?νο τη νομικ? εκκαθ?ριση, αλλ? και την πολιτικ? ευθ?νη τη? κοιν?τητα?, τι? ηθικ?? επιλογ?? των ατ?μων και τον υπαρξιακ?-μεταφυσικ? αναστοχασμ? του ?διου του ?θνου?. Μ?νο μ?σω μια? βαθι?? ενδοσκ?πηση? σχετικ? με την ενοχ? θα μπορο?σε να επιτευχθε? η πραγματικ? επιστροφ? στον πολιτισμ?. Το 1949, η Ομοσπονδιακ? Γερμαν?α θ?σπισε τον Θεμελι?δη Ν?μο, ο οπο?ο?, μ?σω μια? σειρ?? περιοριστικ?ν διατ?ξεων, δημιο?ργησε τη λεγ?μενη ?αμυντικ? δημοκρατ?α?, ?να θεσμικ? πλα?σιο που εξασφ?λισε ?τι καμ?α ακρα?α δ?ναμη δεν θα μπορο?σε ε?κολα να αναβι?σει.

Η μεταπολεμικ? γερμανικ? κοινων?α, μ?σα απ? δεκαετ?ε? πρακτικ??, μετ?τρεψε σταδιακ? την ευθ?νη για τον π?λεμο σε ζ?τημα εκπα?δευση? και δημ?σια? μν?μη?. Η αντιναζιστικ? ιστορικ? εκπα?δευση ?γινε μ?σο διαγενεακ?? μετ?δοση? τη? συλλογικ?? μν?μη?· τα μνημε?α και τα μουσε?α στου? δημ?σιου? χ?ρου? ?γιναν σημαντικο? τ?ποι μν?μη?. Η ευθ?νη τη? ιστορικ?? μν?μη? ενσωματ?θηκε σταδιακ? στην ?δια την εθνικ? ταυτ?τητα τη? Γερμαν?α?. Μ?σω τη? διαμ?ρφωση? παιδε?α? και μν?μη?, η Γερμαν?α κ?ρδισε διεθν? εμπιστοσ?νη στην Ευρ?πη και στον κ?σμο.

Σε πλ?ρη αντ?θεση, η Ιαπων?α δεν εγκαθ?δρυσε πραγματικ? μηχανισμ? αυτοκ?θαρση? μετ? τον π?λεμο. Μετ? τη Δ?κη του Τ?κιο, δεν υπ?ρξε εσωτερικ?? μηχανισμ?? δικαιοσ?νη? που να συνεχ?σει αυτ?νομα την αναζ?τηση τη? ευθ?νη? για τον π?λεμο, με αποτ?λεσμα η μεταπολεμικ? ιαπωνικ? κοινων?α να στερηθε? την ευκαιρ?α μια? ουσιαστικ?? δικαστικ?? και ηθικ?? αυτοκριτικ??. Κατ? την περ?οδο του Ψυχρο? Πολ?μου, η ιαπωνικ? κυβ?ρνηση προ?θησε ?ντονα το ?κ?νημα χ?ριτο??, με συν?πεια ορισμ?νοι εγκληματ?ε? πολ?μου να επιστρ?ψουν στην πολιτικ? και οικονομικ? ζω?. Η ιαπωνικ? κοινων?α, σε κ?ποιο βαθμ?, παρ?καμψε το στ?διο τη? αυτοκριτικ??, αφ?νοντα? ?να βαρ? κεν? μν?μη?.

Παρ?λληλα με τη Δ?κη του Τ?κιο, οι Σ?μμαχοι ?δρυσαν στρατιωτικ? δικαστ?ρια σε πολλ?? περιοχ?? τη? Ασ?α? και του Ειρηνικο?, διεξ?γοντα? δ?κε? Β και Γ κατηγορ?α? εγκληματι?ν πολ?μου. Απ? το 1945 ?ω? το 1952, περ?που 5.700 ?τομα κατηγορ?θηκαν, εκ των οπο?ων περ?που 4.400 καταδικ?στηκαν και περ?που 920 εκτελ?στηκαν. Οι δ?κε? αυτ?? αφορο?σαν κυρ?ω? μεσα?α και κατ?τερα στελ?χη που ε?χαν διαπρ?ξει ?μεσα ωμ?τητε?. Στην αρχ?, ο ιαπωνικ?? Τ?πο? κ?λυπτε εκτεν?? τι? δ?κε? των εγκληματι?ν Β και Γ κατηγορ?α?, αλλ? με τη σκι? του Ψυχρο? Πολ?μου, οι δ?κε? αυτ?? περιθωριοποι?θηκαν, η μν?μη του? περιορ?στηκε ? ακ?μη και εξαλε?φθηκε. Πολλο? απ? του? καταδικασθ?ντε? εντ?χθηκαν ξαν? στην κοινων?α, εν? μερικο? αυτοπαρουσι?στηκαν ω? ?αποδιοπομπα?οι τρ?γοι τη? κρατικ?? πολιτικ???, αρνο?μενοι τα εγκλ?ματ? του?. Αυτ? η επιλεκτικ? λ?θη στ?ρησε απ? την ιαπωνικ? κοινων?α μια πλ?ρη καταν?ηση των εγκλημ?των β?ση? και αποδυν?μωσε την καταν?ηση τη? καθολικ?τητα? των εγκλημ?των πολ?μου.

Η μν?μη του πολ?μου στην Ιαπων?α χαρακτηρ?ζεται απ? βαθι? δι?σπαση. Απ? τη μια πλευρ?, η κοιν? γν?μη των χωρ?ν-θυμ?των και μ?ρο? τη? ιαπωνικ?? διαν?ηση? και κοινων?α? τον?ζουν τον ρ?λο τη? Ιαπων?α? ω? εισβολ?α, απαιτ?ντα? την αναγν?ριση γεγον?των ?πω? η Σφαγ? τη? π?λη? Ναντζ?νγκ και οι ?γυνα?κε? παρηγορι??? (? συνηθ?στερα ?γυνα?κε? εξαναγκασμ?νε? σε σεξουαλικ? δουλε?α? κατ? τον Β? Παγκ?σμιο Π?λεμο) . Απ? την ?λλη, ?να ?λλο τμ?μα τη? ιαπωνικ?? κοινων?α? επιμ?νει στη ?συνε?δηση του θ?ματο??, τοποθετ?ντα? στο κ?ντρο τη? αφ?γηση? εμπειρ?ε? ?πω? οι ατομικο? βομβαρδισμο? και οι αεροπορικ?? επιδρομ?? στο Τ?κιο, προβ?λλοντα? την Ιαπων?α ω? χ?ρα-θ?μα. Αυτ? η διπλ? αφ?γηση ?θ?τη? και ?θ?ματο?? δεν συγχωνε?τηκε ποτ? σε ?να ενια?ο σ?νολο, αλλ? παρ?μεινε σε μακροχρ?νια αντ?θεση. Η δι?σπαση αυτ? ?χι μ?νο διαμ?ρφωσε την πολυπλοκ?τητα τη? μεταπολεμικ?? πολιτικ?? κουλτο?ρα? τη? Ιαπων?α?, αλλ? επηρ?ασε βαθι? και τι? διεθνε?? τη? σχ?σει? και την εικ?να τη? χ?ρα?.

Απ? τη διαδρομ? και τι? συν?πειε? του συστ?ματο? αντιφασιστικ?ν δικ?ν, προκ?πτει ?τι η νομικ? απ?δοση ευθυν?ν, η πνευματικ? αυτοκριτικ? και η θεσμικ? οικοδ?μηση ε?ναι στεν? συνδεδεμ?να. Αν λε?πει ?να? διαρκ?? νομικ?? μηχανισμ??, η αυτοκριτικ? μ?νει επιφανειακ?· αν δεν υπ?ρχει εγγ?ηση θεσμ?ν και εκπα?δευση?, η ιστορικ? μν?μη μπορε? να ξεχαστε? ? να διαστρεβλωθε?. Η Γερμαν?α, μ?σα απ? τη συνεχ? απ?δοση ευθυν?ν, την αυτοκριτικ? και την οικοδ?μηση θεσμ?ν, ξανακ?ρδισε την εμπιστοσ?νη τη? διεθνο?? κοιν?τητα?· η Ιαπων?α, αντ?θετα, παλινδρομε? στο ζ?τημα τη? ιστορ?α?, αφ?νοντα? βαθι?? πληγ?? στην Ανατολικ? Ασ?α και αντιμετωπ?ζοντα? συνεχ? αμφισβ?τηση στη διεθν? σκην?.

Το πραγματικ? ν?ημα τη? ιστορικ?? εκκαθ?ριση? δεν ε?ναι να κουβαλ? κανε?? αι?νια το β?ρο?, αλλ? να αποτρ?ψει την επαν?ληψη τη? τραγωδ?α?.

(Η συγγραφ?α? Τζ?ου Χαντ?ν ε?ναι ερευν?τρια στο Κ?ντρο Μελετ?ν τη? Σκ?ψη? του Σι Τζινπ?νγκ για τον Σοσιαλισμ? με Κιν?ζικα Χαρακτηριστικ? στη Ν?α Εποχ?, τη? Κινεζικ?? Ακαδημ?α? Κοινωνικ?ν Επιστημ?ν)